چکیده

نگارنده ضمن تعریفى از اطلاعات و ارتباطات و فناورى، واژگان را در قرآن مورد پژوهش قرار داده و به نتایج فناورى اطلاعات چون تمرکززدایى در عین تمرکزگرایى، دسترسى آسان و سریع به حجم عظیمى از اطلاعات در کوتاه ترین زمان و جز آن اشاره نموده و بر ضرورت به کارگیرى و اجراى فناورى ارتباطات IT تأکید و فرهنگ سازى، آفت شناسى، سوق به سمت ساختار فرآیندى و بهبود شاخصه هاى بهره ورى در این زمینه را مطرح نموده است. آنگاه اهداف فناورى اطلاعات و ارتباطات را مورد توجه قرار داده و به اصول استراتژى و اهداف راه اندازى شبکه ى مسجد اشاره نموده و ابزارهاى فناورى و مزایاى آموزش از راه دور را برشمرده است.

به منظور رسیدن به مفهوم مشخص از فناورى اطلاعات و ارتباطات ابتدا واژگان موجود در آن را بررسى مى کنیم.

تعریف اطلاعات(Information)

اطلاعات از لحاظ نظرى: اطلاعات (Information) به هر نوع داده جمع آورى شده با استفاده از روش هاى گوناگونى نظیر: مطالعه، مشاهد، اشاعه و سایر موارد دیگر اطلاق مى گردد. در واژه ى «اطلاعات«، بار معنایى از قبل تعریف شده اى درخصوص کیفیت، معتبر بودن و یا صحت داده مطرح است و امکان برخورد با اطلاعات معتبر، غیرمعتبر، واقعى، نادرست، صحیح و گمراه کننده، وجود خواهد داشت.

تعریف ارتباطات: مراد از ارتباطات در بحث ICT امکانات درخور استفاده در انتقال و تبادل اطلاعات بین منابع تولید کننده و پردازش دهنده ى اطلاعات و عرضه ى اطلاعات به کاربران است. گرچه این تعریف شامل موارد مشابه مى گردد، ولى عمدتاً مراد از ارتباطات، ارتباط شبکه اى بین منابع گوناگون است که در شبکه هاى داخلى، محلى و جهانى نمود دارد.

فناورى: این واژه معادل کلمه «تکنولوژى« است و مراد از آن علم و دانش کاربردى است که روش هاى ابتکارى و جدیدى در حوزه فعالیت خود ایجاد مى کند و گسترش مى دهد.

تعریف فناورى اطلاعات و ارتباطات (ICT)

همان گونه که در تعریف اولیه عنوان گردید، فناورى علم و دانش کاربردى است و مراد علمى است که با تهیه و به کار بردن روش ها و فناورى مناسب، دستیابى به اطلاعات و استخراج دانش از آنها را عملى مى سازد.

به عبارت دیگر و نگاه کاربردى تر فناورى اطلاعات و ارتباطات، به مجموعه ى امکانات سخت افزارى، نرم افزارى، شبکه اى و ارتباطى به منظور دستیابى[1]مطلوب به اطلاعات براساس روش علمى، گفته مى شود.

در فناورى اطلاعات و ارتباطات، تأکید و محوریت خاصى بر جنبه ارتباطى است، به گونه اى که ارتباط به منزله یک «باید« مطرح است و فناورى اطلاعات بدون وجود آن امکان تخصیص سرویس ها و خدمات را دارا نیست.

فناورى اطلاعات و ارتباطات اغلب در یک مفهوم جایگاه خاص مورد بررسى کاربردى دقیق تر قرار مى گیرد، نظیر: فناورى اطلاعات و ارتباطات در آموزش، پرورش، بهداشت، کتابخانه ها، پژوهش و غیره. و لذا تسرى دادن طرح ها و مسائل مطرح در یک حوزه به دیگر بخش ها ثمره اى نخواهد داشت و نمى توان الگوى آماده شده براى یک بخش را در سایر بخش ها نیز مورد تجویز قرار داد. در عین حال اصول و نکات مشترکى مطرح است که در تمامى طرح هاى توسعه مى باید مورد توجه باشد.

واژه ى اطلاعات و ارتباطات در ادبیات دینى

واژه ى اطلاعات به معناى مطالعه، مشاهده، اشاعه، آگاهى و غیره، به ویژه در قرآن فراوان دیده مى شود، که هر یک با کاربرد خاص و دقت نظر در جایگاه مورد استفاده به کار رفته است. در سوره ى آل عمران آیه ى 174 با واژه لیطلعکم به معناى مطلع گرداندن آمده است. مسلماً کاربرد این واژه به معناى صرف اطلاع رسانى نیست، بل رساندن مطلب به مخاطب و اتمام حجت است. این در حالى است که در اطلاع رسانى، صرف اشاعه شاید باشد. اما در این جا آگاهى دهى همیشه به عنوان یک هدف دنبال مى شود و یا در سوره ى مبارکه ى مریم آیه ى 110 با واژه اطلع به معناى اطلاع یافته که هم شنیدن مطلب را به همراه دارد و هم توجه به آن و تفهیم را مى رساند، مواجه هستیم.

در بعضى از آیات الهى از این کاربرد فراتر رفته و با قدرت بیشتر تأکید بر فهم و تفهم دارد. و نگریستن به معناى اطلاع کامل و دقیق از واژه هایى هم چون مطلعون - فاطلع[2] استفاده کرده است. نگاه قرآن به داده ها (= اطلاعات)صِرف ایصال و رساندن نیست، بل رساندن با اتمام حجت است، امروزه در شبکه هاى اطلاع رسانى، اطلاعات خام را با یک پردازش به صورت مواد اولیه اشاعه ى مى دهند که در واقع اشاعه اطلاعات و در حد چشم گیر آن انفجار اطلاعات است، اما در نگاه قرآن این مهم نیست. چون مشکل بشر به صرف اطلاعات حل نمى شود، بل، آنچه مشکل گشاى بشر (خلیفه الهى در زمین) است، دستیابى به اطلاعات مفید و قابل استفاده و کاربرد آن در زندگى است. در واقع به اطلاعات به عنوان بیس کار نگریسته نمى شود، بل به عنوان منابع شناخت و آگاهى دیده مى شود. شاهد این سخنان واژه اى است که در سوره ى کهف آیه ى 18 اطلعت به معناى دیده ور شدن و آگاهى (کنایه از پى بردن به کنه مطلب( است. در این مقاله فرصت پرداختن به داستان واقعیت هاى پنهان آیات الهى که با این واژه ها آمده اند، نیست. اما با کمى دقت در تفسیر این آیات، مفهوم به دست آمده از این واژه ها به خوبى روشن مى گردد.

در سوره ى قصص آیه ى 38، وقتى خداوند داستان ادعاى فرعون را بازگو مى کند تمناى فرعون که اى کاش مکانى وجود داشت تا من با دیده ى سر به خداى موسى اطلاع پیدا مى کردم، نشان از دستیابى به اطلاعات و ریز مسائلى است که منجر به باور مى شود، هر چند راه دسترسى به باور ویقین به این منحصر نمى شود که با کلمه ى اطلع به مفهوم (آگاهى یافتن و آگاهى پیدا کردن) آمده است.

آیات دیگرى نیز نازل شده که فرصت پرداختن به آن نیست اما در مورد دیگر و آنجا که در سوره ى نمل آیه ى 20 داستان جست وجو و جویاى حال هدهد شدن را از زبان سلیمان  (علیه السلام) بیان مى کند؛ گویاى دسترسى به اطلاعات و برقرارى ارتباط از موضوعاتى است که فراوان به چشم مى خورد. امروزه ورود واژگانى هم چون اطلاعات، ارتباطات، فناورى و نظایر آن، همگى با هدف نجات بشر و پیشرفت او در علم و غیره و در نهایت سعادت تلاش مى کنند. از اینکه چند درصد در این راه موفق بوده اند، خود جاى بحث دارد.

گویا ابزار و لوازم، مشکلات چندانى نباید داشته باشند، بل نقش فناورى و کیفیت بهره ورى آنها دچار چالش هستند و ما در این مقاله در پى کیفیت بهره گیرى این دانش و فن در خدمت دین و سعادت زندگى انسان ها هستیم.

نتایج فناورى اطلاعات (IT)

از جمله نتایج عمده ى فناورى اطلاعات (IT) تمرکززدایى در عین تمرکزگرایى است. بدین معنا که مى توان کارها را از راه دور انجام داد، بدون آن که لازم باشد تا در محل، حضور فیزیکى و مستمر داشته باشیم که این ویژگى بر کوتاه شدن فواصل زمانى و مکانى به عنوان یک ابر شاهراه تأکید دارد.

با وجود مشکلات زندگى امروزى شاید عده اى از مردم فرصت حضور فیزیکى و مستقیم در اماکن مذهبى به ویژه مسجد نداشته باشند. محرومیت از حضور و بهره گیرى اخلاقى، معنوى، اجتماعى و غیره ضایعه اى است جبران ناپذیر، اما با پیشرفت علم و فناورى در زندگى بشر امروزى، امکان دسترسى به منابع و نیازمندى معنوى، فکرى و جز آن فراهم شده است.

این روزها همه جا صحبت از دسترسى آسان و سریع به حجم عظیمى از اطلاعات در کوتاه ترین زمان ممکن است، این همه نظم و دقت و سرعت از اختراع پدیده اى به نام رایانه و تکامل روزمره ى آن و در نتیحه پیدایى اینترنت و نفوذ آن به خانه هاى تمامى جهانیان حاصل گردیده است.[3]

پشت کردن به این همه پیشرفت در عرصه ى اطلاعات و آگاهى و مهیا نکردن امکانات در تأمین نیازمندى هاى روحى، روانى و غیره شاید توجیه ناپذیر نباشد.

رسانه هاى جدید، با پیام هایى که مى دهند ما را محاصره مى کنند، چه به این پیام ها پاسخ بدهیم، چه ندهیم. در حقیقت، محیط اطلاعاتى براى ما بسیار صمیمى تر و سازنده تر از این چیزهاست. مثلاً، تلفن را در نظر بگیرید که امروزه براى اکثر مردم قابل دسترس است. این وسیله براى سازمان زندگى روزمره ما کاملاً ضرورى است. تنظیم وقت پرستار بچه، ارتباط با تکنسین برق، - که بزرگترین مشکل اقلیت فاقد این تسهیلات است - . از طرفى در بسیارى خانه ها حداقل یک دوربین براى ثبت وقایع مهم پیدا مى شود (ازدواج، تولدها، جشن ها و غیره( شمار چشم گیرى از مردم دوربین فیلمبردارى و ویدئو دارند که این تجربیات را محسوس تر ثبت مى کند. امروزه وارد هر منزلى که بشوید بر دیوارها، در آلبوم ها، بر صفحه ى تلویزیون، تصاویر کسانى را مى بینید که در آنجا زندگى مى کنند غایب اند.

این تصاویر فقط عکس اعضاى خانواده و دوستان نیست. آنها زندگى نامه و هویت این افراد است.[4]

فناورى ارتباطات به نوعى خواسته یا ناخواسته وارد عرصه ى زندگى همه ما شده است. فقط کسانى مى توانند در این رقابت پیروز و سربلند درآیند که بتوانند این دانش را بومى کنند و در اختیار فرهنگ، اندیشه و معنویات خویش قرار دهند.

مساجد به عنوان قوى ترین کانون انتقال اطلاعات و آگاهى دینى در جامعه مسلمین مطرح است. همه ما به گونه اى مستقیم یا غیرمستقیم و امدار مسجد در کسب فیوضات و معنویات هستیم. راستى اگر شناخت و اطلاعات دینى خود را بسنجیم و در تعیین درصد دریافت آن برآئیم به غیر از مسجد و اماکن مذهبى دیگر، سایر مراکز از قبیل رسانه ها و غیره چقدر نقش دارند؟ مسلماً به هر اندازه که باشند به اندازه ى کارکرد و نقش مساجد نیستند، چرا که هر انسان مسلمان در فصل هاى معنوى از قبیل ماه رمضان، ماه محرم و صفر و ایام ولادات و شهادات ائمه علیهم السلام و اعیاد مذهبى عمدتاً با این مرکز ارتباط دارند و اگر مسلمانى مقید به حضور همیشگى در این مکان باشد توفیق دستیابى به معنویات او بیشتر است! ما اگر امکان حضور را پیدا نکرد وظیفه چیست؟ آیا ممکن است که، معنویات، برکات و سایر موارد را به خانه هاى مردم و محرومان جسمى برد و آنان را از این نعمت بهره مند کرد؟

با توسعه ى فناورى اطلاعات و ارتباطات این قبیل کارها تسهیل شده است که با کمى درایت و به کارگیرى امکانات مى توان وسیع ترین، شبکه ى ارتباطى را به صورت متقابل بین خانه، خانواده و مسجد برقرار کرد.

 اجرا و به کارگیرى IT در مساجد

به کارگیرى و اجراى فناورى اطلاعات IT در سازمان هاى مدنى همچون مسجد یک نسخه تجویز شده ى کلى نیست و نمى توان با یک برنامه جامع فناورى اطلاعات براى کلیه ى اماکن مذهبى ساختار IT را اجرا نمود. مهم ترین عوامل که در اجراى فناورى اطلاعات  ITدر هر سازمان مدنى مذهبى باید مورد نظر و توجه قرار گیرد، عبارت اند از:

فرهنگ سازى: بسترسازى فرهنگى در هر مسجد جهت اجراى موفقیت آمیز  ITلازم است.

اعتقاد و باور هیئت امناى مساجد: هرچه هیئت امناى مساجد به IT به عنوان یک مقوله ى لاینفک از مسجد خویش توجه کنند، موفقیت به کارگیرى آن سریعتر و بیشتر خواهد بود.  ITمثل تیغ جراحى است که اگر در دست جراح حاذق باشد نافذتر است. در این راه اعتقاد و اطمینان از عملکرد صحیح مؤثرترین عامل در موفقیت بکارگیرى IT است.

آفت شناسى: مشکلات و موانع به کارگیرى IT در مسجد دقیق و علمى بررسى و برنامه ریزى شود.

سوق به سمت ساختار فرآیندى: ساختار و تبعیات آن پیش بینى مى گردد مساجد مسلح به فناورى ارتباطات و اطلاعات باید از ساختار وظایفى خارج و به سمت ساختار فرآیندى سوق داده شود. که بتوان شاهد ارتباط و تبادل صحیح اطلاعات دینى ومذهبى بود.

بهبود شاخص هاى بهره ورى: شاخص هاى اندازه گیرى بهره ورى مساجد که همان شناخت دهى و آگاهى دهى است باید به سمت بهبود رشد نماید و از اطلاعات جهت تبدیل به دانش استفاده شود، نه صِرف اطلاع رسانى.

 اهداف فناورى اطلاعات و ارتباطات

مهم ترین رسالت فناورى اطلاعات و ارتباطات در هر سازمان، تخصیص امکانات و زیر ساخت لازم براى تولید و توزیع دانش است. امروزه این رسالت با توجه به ویژگى هاى عصر اطلاعات و یا عصر دانش نمود و اهمیت بیشترى یافته است.

پارادایم هاى عصر اطلاعات مبتنى بر فناورى اطلاعات و ارتباطات و با نگاه تبلیغى، آموزشى و پژوهشى به قرار ذیل است:

- شبکه اى شدن سازمان ها و محیطهاى تبلیغى، آموزشى پژوهشى یک ضرورت است.

- مجازى شدن فرایند تحقیق و فعالیت و بعضاً تبلیغ و آموزش (چت - تالار - گفت وگو - وبلاگ ها و جز آن).

- تحول بنیادى در شیوه اجراى پژوهش آموزش و تبلیغ: از نظر مفهوم کار، زمان، مکان (از جمله؛ امکان کار تیمى جدا از هم ولى با هم توسط نرم افزارهاى کار تیمى  Groupwareحضور مجازى از راه دور با توانایى تعامل دو سویه به جاى حضور فیزیکى چهره به چهره و غیره و آموزش و تبلیغ مؤثر و هم جانبه در سطح وسیع جهانى).

- انعطاف پذیرى رو به ازدیاد.

- سرعت چشم گیر تعامل بین گروه هاى گوناگون اجتماعى.

- بالا رفتن شتاب تغییر در تمامى عرصه هاى علمى، فرهنگى، اجتماعى و غیره.

مهم ترین عواملى که در اجراى فناورى اطلاعات و ارتباطات ICT در هر حوزه به ویژه مسجد باید مورد نظر و توجه قرار گیرد، عبارت اند از:

1 - ایجاد یک مدل (چاپ چوب) براى استراتژى بخشى توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات؛ که این فرآیند خود شامل موارد ذیل است.

تعیین فلسفه وجود (Philosophy) مسجد شامل: شناخت، آگاهى، ارتقاى فرهنگ دینى سعادت و غیره چشم انداز و رسالت سازمان (Mission&vision) از جمله مسجد اعم از وظایف تبلیغى و جز آن، بررسى عوامل داخلى (نقاط قوت و ضعف). اعم از امام جماعت، نماز جماعت، مراسم و دعا، مخاطبان و غیره.

ارزش یابى عوامل خارجى (فرصت ها و تهدیدهاى محیطى) از حیث فرهنگى، هجوم فرهنگى، شکاف بین نسلى و جز آن.

تدوین و گزینش راهکارها است که در یک کمیته کارشناسى از نگاه هاى گوناگون میسر است.

کارهاى بزرگ همیشه به صورت عمومى آغاز نمى شود. همیشه عده اى با دغدغه هاى فرهنگى و غیره، کلید حرکت هاى بزرگ را مى زنند و کار فرهنگ سازى و گسترش آن را فراهم مى نمایند تا به مرور زمان عملکرد مثبت آن کار زمینه اى براى اقبال عمومى فراهم کند. از آن جا که فناورى اطلاعات و ارتباطات در اماکن مذهبى کمتر رسوخ کرده و یا عمومیت پیدا نکرده است، نگرانى هایى را در پى دارد. از این رو تعیین استراتژى براى توسعه فناورى امرى است شایان توجه که بر چهار اصل اساسى استوار است.

- فناورى اطلاعات و ارتباطات امرى حیاتى است.

- فناورى اطلاعات و ارتباطات منبعى اساسى براى آموزش، تحقیقات و فعالیت هاى فرهنگى اجتماعى از جمله تبلیغ است.

- فناورى اطلاعات و ارتباطات عامل اصلى و اولیه مدیریت داده ها و اطلاعات و دانش است.

- فناورى اطلاعات وارتباطات استراتژى ارزش یابى عملکردهرسازمانى را نشان مى دهد.

اصول استراتژى و اهداف راه اندازى شبکه ى مسجد

استراتژى اطلاع رسانى اسلامى با منافع عالى اسلامى پیوند دارد. اطلاع رسانى در جست وجوى دستیابى به هدف هاى امت اسلامى، مسلمان موفق، شهروند دیندار و محله دینمدار با روى آورى به مکتب اسلام و قرآن جامعه اى ایده آل است؛ از جمله:

1 - پرورش انسان مسلمان

از جمله وظایف اصلى اطلاع رسانى مسجد، همراه با نهادهاى دیگر در جامعه، پرورش انسان مسلمان است. براى این هدف طرح هاى اطلاع رسانى محلى در هر کشور اسلامى باید در برگیرنده برنامه ها و لوازمى باشد که به اصول زیر دست یابد.

1 - 1) فراهم کردن شناختى از دین اسلام براى فرد مسلمان که او را در زندگى و در ارتباطش با دیگران در پرتو اصول اسلام راهنمایى کند. به طورى که او یک مسلمان واقعى گردد.

1 - 2) فراهم کردن شناختى از تاریخ و تمدن اسلامى براى فرد مسلمان و آگاه کردن او به دستاوردهاى آن و دانشمندان مسلمان که مشعل دانش را در دوره اى که جهان غرب هنوز در تاریکى زندگى مى کردند، در دست داشتند، به گونه اى که مکتوبات آنها همچون مرجعى اصلى براى همه جهانیان در جهان براى مدت شش قرن به حساب مى آمد.

1 - 3) فراهم کردن اطلاعات پایه اى براى مسلمانان درخصوص گذشته و حال جامعه اسلامى، منابع و زمینه ها و ابعاد پیشرفت آنها به طورى که مسلمانان را یکدیگر آشنا سازد و روحیه ى شکوفا شدن میان ایشان را تعمیق بخشد. که مهم ترین کارکردهاى مسجد در این نکته نهفته است.

1 - 4) فراهم کردن اطلاعات روز در زمینه هاى دین، فرهنگ دینى و غیره براى مردم محله و حومه مسجد. اسلام جست وجوى دانش را براى انسان حتى در دوردست ترین نقاط توصیه مى کند. همچنین آنان را به توسعه و پیشرفت توصیه مى کند و از عقب ماندگى، بى خبرى و بى سوادى مى پرهیزاند.

1 - 5) تأکید مجدد بر ارزش هاى اصیل جامعه و هنجارهایى که با اصول اسلام هماهنگ هستند و درخواست از همه براى حفظ آن ها و افتخار ورزیدن به آنها و اشاعه و انتقال آنها به نسل هاى بعدى از طریق تعلیم تربیت.

2 - خودشناسى و گرایش عقلانى معطوف به دیگران

خودشناسى از برخورد باز با تمدن مدرن و اخذ عوامل مثبت آن ممانعت به عمل نمى آورد؛ بنابراین خودشناسى در برابر اطلاعاتى که متناسب با سنت ها و آداب ما نیستند و توسط کانال هاى ماهواره اى و غیره پخش مى شوند، ضرورى است. از این رو، این راهى است که جامعه ى اسلامى مى تواند در جامعه و جهان موقعیتى در آستانه ى قرن بیست و یک پیدا کند. که امروز مسلمان آگاه به زمان و سیاست هاى کلان جهانى باشناختى که از برنامه هاى آنها پیدا مى کند، بهتر مى تواند خود و خانواده و سپس جامعه خویش را رهنمون باشد.

3 - اصلاح تصویر اسلام در سطح بین الملل

در رویاروئى با تبلیغات غیر منصفانه رسانه هاى گروهى غربى و نیروهاى ضد اسلامى چه آنهایى که آگاهانه دست به چنین اقداماتى مى زنند و چه آنهایى که ناخودآگاه با اسلام ضدیت مى ورزند، اطلاع رسانى اسلامى باید تصویر اسلام را براى افکار عمومى به ویژه جوانان و نوجوانان به شیوه اى عینى به طورى که براى افکار عمومى قابل فهم باشد، اصلاح کند و این موضوع را روشن نماید که اسلام دین منعطف و دعوت کننده به عدالت، آزادى و صلح است، دینى است که از حقوق بشر حمایت مى کند و همگان را به همکارى، نیکوکارى و پرهیزکارى دعوت مى کند. مسلمان از گناه پرهیز مى کند و برابرى را براى نوع انسان خواستار است و ظلم و قشرى گرى را مردود مى شمارد، در واقع اسلام دینى است که تمدن بزرگ آن، منشأ تمدن غربى بود و سر منشأ سعادت بشر است و تبلیغ ناموفق برخى کانون هاى مذهبى نمى تواند به جاى همه دستورات دینى جلوه کند.

4 - مبارزه برضد گرایش هاى افراطى مدعى دین دارى

اطلاع رسانى اسلامى باید در مبارزه برضد گرایش هاى افرادى که ظرفیت هاى ما را ناکارآمد مى کنند و در پى نابود کردن اذهان پاک جوانان مسلمان تحت عنوان دعوت به دین جدید هستند، سهیم باشد. القاى تردید و نگرانى ها در خصوص اثبات و امنیت جوامع اسلامى هستند که در نهایت مانع تلاش و توسعه ى ما و باعث رجعت ما به دوران بى خبرى و ناآگاهى مى گردد. با این اطلاع رسانى جامعه ى اسلامى فهیم، خود به این نتیجه مى رسد که دین اسلام دین رأفت، رحمت و مداراست و ظرفیت ها را در نظر مى گیرد.

بنابراین اطلاع رسانى از طریق مسجد امکان توسعه ى فرهنگ بر همه ى جوامع و ایجاد شبکه ارتباطى بین خود و خانواده ها را در دستیابى به معلومات دینى، به صورت متقابل فراهم مى کند.

5 - تربیت و تأمین نیروى انسانى کارآ در زمینه ى اطلاع رسانى اسلامى

تربیت و تأمین نیروى انسانى کارآ در زمینه ى اطلاع رسانى یک بخش اساسى استراتژى اطلاع رسانى مساجد است. شمارى از نیروهاى انسانى مى توانند با فنون پیشرفته ى نظام هاى اطلاع رسانى و روش هاى مهندسى جدید همگام شوند. بنابراین این تأمین و پرورش افرادى که در زمینه هاى گوناگون اطلاع رسانى، در سطح ملى (داخلى) محلى و فراملى کار مى کنند، ضرورى است. باز پرورى دائمى باید از یک طرف، قابل حصول و از سوى دیگر باید به پیشرفت هاى جدید در زمینه فناورى هاى ارتباطات نزدیک باشد.

به توفیق و عنایت پیروزى انقلاب اسلامى و گسترش علم و دانش، و ورود جوانان متدین و مذهبى به این حوزه، فراوان اند و بى هیچ توقعى در اکثر این عرصه ها مشغول فعالیت اند از این رو مى توان با یک مدیریت دقیق هم نیروى مورد نیاز را تربیت کرد و هم آنان را به کار گرفت.

ابزارهاى فناورى

در این قسمت به بخشى از این ابزارها اشاره مى کنیم:

1 - آموزش از راه دور

آموزش از راه دور: تدریس و یادگیرى که در آن یادگیرى معمولاً در مکانى جدایى از محل تدریس صورت مى گیرد.

آموختن از راه دور: این اصطلاح اغلب مترادف با آموزش از راه دور به کار برده مى شود که کاملاً صحیح نیست، زیرا آموزش از راه دور، شامل تدریس و آموختن است.

2 - آموزش منطقه اى یا از راه دور

یادگیرى فرایندى عصبى است که در ذهن مخاطب رخ مى دهد؛ حال چه ایشان رو در رو آموزش ببینند یا از طریق سیستم آموزش از راه دور فرا بگیرند یا به تنهایى چیزى را بیاموزند. این فرایند قابل سرایت نیست.

آموزش از راه دور شیوه اى از سیستم آموزشى است که مدعى ایجاد یک نظام کامل آموزش و پرورش، از مرحله ى ثبت نام تا مطالعه، تحقیق و دریافت مدرک طى سالیان بعد است و هم تراز و مکملى براى نظام آموزش و پرورش فنى حرفه اى محسوب مى شود که هم اکنون به شکل گروهى و رو در رو معمول است.

به کارگیرى این دانش در مسجد مى تواند در بخش هاى معرفتى، آموزشى و غیره صورت بگیرد؛ که در همین مقاله به صورت اختصار به آن پرداخته مى شود.

متأسفانه بیشتر ارتباطات مردم با مساجد یکسویه است.

مردم و مخاطبان بیشتر مخاطب هستند و یا در کمتر مسجدى مى بینیم که گفت وگو بین مردم و متولیان امور فرهنگى و مذهبى صورت بگیرد. این امر علل متعددى از قبیل: احساس خجالت مخاطبان، مهیا نبودن و نبود زمینه طرح مباحث این چنینى، قانع نکردن پاسخ هاى داده شده معلوم نبودن مکان مناسب جهت طرح را گفت وگوهاى ویژه براى مردان، جوانان، بانوان و غیره.

آنچه اینجا تأکید مى شود آموزش از راه دور به ویژه براى بانوان است که به علت هاى گوناگون امکان حضور مستقیم را پیدا نمى کنند. اینک مزایاى آموزش از راه دور را یادآور مى شویم.

مزایاى آموزش از راه دور

- براى آموزش عده اى زیادى کارآموز نیاز به پرسنل کمترى است.

- یک کارآموز یا متعلم مى تواند به پیشرفت سریع ترى با توجه به استعداد و فرصت خود دست یابد.

- استفاده از فناورى اطلاعات در امر آموزش موجب تقویت ارتباط بین مراکز آموزشى پژوهشى، تبلیغى مى شود و دستیابى به سطوح بالاتر آموزش را تسهیل مى کند.

- با توجه به جذابیت این نوع از آموزش، میل به یادگیرى در کار آموزان تقویت مى گردد.

- در آموزش از راه دور انتقال تجارب آموزشى آسان تر و سریع تر است.

- مراحل ادارى و قانونى مانند ثبت نام و برگزارى آزمون بسیار سریع تر و آسان تر صورت مى گیرد.

- این روش آموزش بسیار مقرون به صرفه است.

- بسیارى از منابع آموزشى را مى توان جهت مطالعه و آموزش به کارآموز عرضه نمود.

در سیستم هاى مدیریت یافته ى توسعه ى اطلاعاتى به علت کارکرد و نقش با اهمیت آموزش، همیشه از نیروهاى فعال در زمینه ى آموزش در خود سیستم استفاده مى شود و خروج و ایستایى نیروهاى آموزشى در جوامع دانش مدار دیگر لزوم و نقشى نخواهد داشت؛ زیرا نگاه موجود به آموزش گر و ابزار آموزش یک نگاه سیستم و به روز شده است؛ یعنى به صورت مداوم و زنجیروار بین پذیرنده هاى اطلاعات و انتقال دهنده هاى اطلاعات تبادل صورت مى پذیرد و هیچ از ارکان یک جامعه دانش محور به علت قرار گرفتن در فرایندهاى آموزشى و پرورشى و فرهنگى به ایستایى فکرى نخواهد رسید.

اما آموزش هایى که مى توان در بستر اینترنت یا اینترانت محله (= مسجد) پیشنهاد کرد این است که مسجد قوى ترین کانون انتقال آموزش هاى دینى، فرهنگى و غیره است از آن جا که مسجد تعلق به فرد و گروه خاص ندارد، دلبستگى عموم مردم به آن شبیه دلدادگى و دلبستگى به پروردگار است. خلوت در آیه آرامش روح و روان، ویرایش از ناپاکى ها و اطمینان از دریافت اطلاعات در آن است. چرا که مسجد رابطه ى فطرى را براى انسان فراهم مى کند و انسان ها فطرتاً به سوى خدا متمایل هستند « فاقم وجهک للدین حنیفاً، فطرة اللَّه التى...»[5] در کنار رابطه ى فطرى رابطه ى عاطفى نیز ظهور پیدا مى کند. مسجدى که براساس تقوا پایه گذارى شده باشد محل پالایش و تطهیر است حال چه این طهارت مستقیماً دریافت شود یا غیرمستقیم منتقل گردد. « فیه رجال یحبون ان یتطهروا و اللَّه یحب المطهرین»[6] عقل سلیم با همراهى روابط گذشته ارتباط عقل را فراهم مى کند و به رابطه ى شرعى تن در مى دهد که این رابطه با استدلال رابطه ى شرعى کامل مى گردد. «و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد وادعوه مخلصین له الدین».[7]

موارد بیان شده درخصوص حضور مستقیم با مسجد مطرح شده است. آیا حضورى مجازى را شامل مى شود یا خیر، خود جاى بحث و بررسى دارد.

اما امکانات آموزشى، پرورشى و تبلیغى از راه دور به صورت فهرست وار در ذیل مى آید:

- راه اندازى و بلاگ هاى مذهبى؛

- راه اندازى انجمن هاى دینى، فرهنگى و غیره؛

- آموزش احکام با تفکیک گروه هاى سنى و جنسى؛

- آموزش اخلاق و عقاید؛

- آموزش قرآن براى گروه ها به صورت صوت و آموزش هاى تصویر (انیمیشن( و جز آن؛

- پست الکترونیکى؛

«پست الکترونیک به عنوان ابزارى ارزان، سریع و کارآمد براى ارسال پیام ها، در قالب الکترونیکى به بخش هاى گوناگون سازمان و یا نقاط گوناگون سراسر جهان است.

با استفاده از برنامه پست الکترونیک مى توانید پیام هاى مورد نظر خود را تهیه، ارسال، دریافت، ذخیره سازى و مدیریت کنید. بهترین شیوه براى راه اندازى و اجراى پست الکترونیک در هر سازمان یا مسجد استفاده از یک رایانه مرکزى براى مدیریت نامه هاى الکترونیکى داخلى و کنترل دائمى ارتباط دائمى یا تلفنى یا اینترنت یا اینترانت است.

از جمله بهترین راه ها در انتخاب ابزار، مشاوره با کاربران و مخاطبان مسجد است. بسته به اینکه چه کسانى در چه زمانى و چه مکانى و براى چه کارى از این ابزارها استفاده مى کنند نوع، کمیت و کیفیت ابزارها قابل تغییر خواهد بود».

ولى با تعریف و جایگاهى که مسجد داراست کاربرد آن مشخص است؛ چه بسا دخترانى که امکان دسترسى به یک روحانى و مطلع دینى را براى دریافت پاسخ هاى شرعى، اعتقادى و بعضاً مشاوره خانواده و غیره را ندارند.

پست الکترونیک راهى است که با اطمینان خاطر مى توانند به نیازمندى هاى فکرى، فرهنگى، مذهبى خود جواب مثبت بدهند.

عموم مخاطبان مسجد مجازى مى توانند کاربر این شبکه باشند که با یک خط ایوان و یک سرور مرکزى قابل پشتیبانى است و البته در مقابل هزینه هایى که بعضاً خرج مساجد مى شود قابل قیاس نیست.

منابع

1. ( دستیابى اعم از تولید، ذخیره سازى، پردازش، استخراج دانش نهفته در آن و عرضه آنهاست.

2. ( صافات / 53  .

3. ( روزنامه ى همشهرى شماره 55، دى 1382 ش .

4. ( جامعه ى مبتنى بر اطلاعات فرانک و بستر، ترجمه ى بهزاد دوران و گودرز میرانى.

5. ( روم  /  30  .

6. ( توبه  /  108  .

7. ( اعراف  /  29  .